روزگار پرویز خان و گیتی خانم را میتوانم به قیمت ۴ هزار تومان بخرم. حتی نیاز نیست در قبال آن پولی بپردازم. کافیست کتابی را که دیگر نمیخوانم جای کتاب گیتی خانم در قفسه جا بدهم. کتاب دیگری برمیدارم، «فهیمه ملیحی – ۱۴/ ۴ / ۶۹» روی تمام کتابهای موجود در قفسهها، گرمای دهها دست مانده است؛ «سیمین جون»، «احمدِ تو»، «برای آقای محمدی» گرمای دست کتابفروش و ناشر، گرمای دست پدری که کتاب را بیش از ۶۰ سال پیش به دخترش هدیه کرده، گرمای دست عاشقی که معشوق را با چند شکلک قلب و خنده خطاب قرار داده و حالا همه این گرما در قفسههای «مرکز تبادل کتاب» جای گرفته است.
«مرکز تبادل کتاب» اواخر خرداد ۹۴ برای ایجاد شبکه تبادل کتابهای دست دوم ایجاد شد تا همافزایی فرهنگی و ترویج کتابخوانی به وجود آورد. در این مرکز افراد در ازای تحویل کتابهای خود، اعتبار دریافت میکنند و از طریق این اعتبار میتوانند کتابهای مورد نظرشان را از مرکز دریافت کنند. افرادی که کتابی برای ارائه به مرکز در اختیار ندارند نیز میتوانند اعتبار اولیه را از طریق پرداخت پول خریداری کنند. قیمتگذاری توسط افراد مراجعهکننده یا کارشناسان مرکز انجام میشود و در آن عواملی چون کیفیت کتاب یا سال چاپ آن مورد توجه است. طبعاً بهای پایین کتاب موجب خواهد شد تا کتاب راحتتر در چرخه به فروش برسد.
در سومین ماه تاسیس، مخاطبان این مجموعه به ۲۰۰ نفر در روز رسید و در روزهای ابتدایی، خالی بودن قفسهها محل تعجب نبود. اما در امروز با گذشت بیش از ۳ سال همچنان برخی قفسهها خالی از کتاب باقی مانده یا تنها کتابهای مستهلک قفسهها را پر کرده است. همچنین دستهبندیها و نفکیک به خوبی انجام نشده است و ممکن یک عنوان در دو بخش مجزا دیده شود.
قائممقام مرکز تبادل کتاب در ابتدای راهاندازی اظهار کرده بود که بنا نیست مرکز تبادل به انبار کتاب تبدیل شود. اما چرخیدن میان قفسههای مرکز و مشاهده عناوین و کیفیت ظاهری کتابها، نشانگر آن است که امروز مرکز به مجموعهای از کتابهای کهنه و گاه عامهپسند تبدیل شده است. در بررسی ساده به کتابهایی برخواهید خورد که قابل فروش نیستند و در مراسمی چون همایشها برای تشریح موضوع همایش و مراسمی خاص منتشر شدهاند. همچنین در ابتدای راه بنا بود کتابها پس از پنج هفته از چرخه تبادل خارج شوند و در صورت دارا بودن ارزش کیفی و کمی لازم به به مدارس و کتابخانههای مناطق محروم اهدا شوند، در غیراین صورت به عنوان مجلدهای مناسب بازیافت راهی مکان مشخص شوند. اما در حال حاضر در قفسهها کتابهایی به چشم میخورد که سالیان پیش به مجموعه سپرده شدهاند و هنوز هم در مرکز نبادل کتاب جای دارند.
در دو سوی در ورودی مرکز تبادل کتاب قفسههای مذهبی و زبان انگلیسی قرار دارد که جزو پربارترین بخشهای این مجموعه محسوب میشوند. در بخش مذهبی بسیاری از چهرههای معروف از جمله محمدعلی دستغیب، محسن قرائتی، امام خمینی، آیتالله خامنهای، جواد آملی حائری و مصباح یزدی قفسه مخصوص دارند. بخشهای مختلف قرآنی نیز تفکیک شده است تا علاقهمندان به این بخش به راحتی بتوانند به کتاب مورد نظر برسند.
بخش کودک و نوجوان نیز در بخشی جداگانه قرار گرفته، قفسههای مخصوص به این رده سنی با رویکرد آموزشی مربوط به پایههای متخلف مدارس، کامپیوتر، ادبیات ویژه کودک و نوجوان در نظر گرفته شده است. البته در بخش کودک نوجوان قفسه کمک درسی نیز قرار دارد که کتابهای کمک آموزشیاش گاه به ۱۰ سال پیش بازمیگردد که با توجه به تغییرات سالانه کتاب درسی و اهمیت بهروز بودن کتابهای کمک درسی این بخش به عنوان یکی از قسمتهای ضعیف مرکز ارزیابی میشود.
در مرکز تبادل کتاب هر یک از دستههای زبان، روانشناسی، حقوق، فلسفه، هنر، پزشکی و سلامت، کلیات و کتابهای مرجع، فنی مهندسی، کامپیوتر، علوم تربیتی، علمی، زبان عربی، فصلنامهها، ریاضیات، جامعهشناسی، علوم سیاسی، دانشگاهی، ادبیات، تاریخ، جغرافیا، فرهنگ واندیشه و دفاع مقدس قفسهای را به خود اختصاص دادهاند. اما در مجموعه استندی برای راهنمایی مراجع تعبیه نشده است تا افراد جایگاه قفسهها را در ابتدای ورود تشخیص دهند به همین سبب افراد برای یافتن قفسه مورد نظر دچار سردرگمی خواهند شد.
همچنین برای ادبیات در دو نقطه مجزا دو قفسه در نظر گرفته شده است. یک قفسه در بخش اصلی که در بخش ورودی خودنمایی میکند و قفسه دوم که در انتهای مجموعه قرار دارد. قفسه ابتدایی اغلب کتابهای قدیمی و بیمخاطب قرار دارد که غالبا مستهلک هستند. اما کتابهای قفسه دوم که از کیفیت فیزیکی و محتوایی بهتری برخوردارند برچسب طلایی دارند. در مرکز تبادل کتاب برچسبهای طلایی از سوی کارشناسان مجموعه به کتابهایی داده میشود که به صورت نقدی فروخته میشوند و برای تهیه آنها نمیتوان از اعتبار ناشی از ارائه کتاب استفاده کرد.